1000

Obraz „Koronacja pierwszego króla. R.P. 1001” powstał w 1889 roku. W tym okresie Matejko tworzył cykl „Dzieje cywilizacji w Polsce”, w którym ukazał 12 ważnych wydarzeń w jej historii. Co ciekawe, nie ma ani jednej bitwy; są takie wydarzenia, jak założenie uniwersytetu, spisanie praw, chrzest Litwy. Każdy może stworzyć swoją listę i porównać ją z listą Matejki. Wątpliwe, by listy pokryły się, bo ważnych wydarzeń przez tysiąc lat uzbierało się dużo, dużo więcej.

W centrum obrazu przed ołtarzem klęczy Bolesław Chrobry, któremu pierwszy biskup gnieźnieński Radzim Gaudenty i cesarz Otton III wkładają na głowę koronę. Chrobry trzyma w ręce włócznię świętego Maurycego i gwóźdź z krzyża Chrystusa. Włócznię otrzymał w tysięcznym roku podczas słynnego zjazdu gnieźnieńskiego. Wraz z nią dostał relikwie, jakimi były gwóźdź oraz fragment krzyża. Dostał też tron, który według tradycji miał należeć do Karola Wielkiego. O tronie nie wiemy nic, relikwie zabrał ze sobą do Francji, po abdykowaniu, król Jan Kazimierz. Dziś znajdują się najpewniej w katedrze Notre Dame w Paryżu – jeśli nie pochłonęła ich rewolucja francuska.

Na obrazie tron widać po prawej stronie. Obok niego stoi giermek, który trzyma buty cesarza; Otton III do ołtarza podszedł boso. Na ołtarzu, w potężnym relikwiarzu, znajduje się ciało Świętego Wojciecha, pierwszego patrona Polski. Jest niekompletne: Bolesław Chrobry podarował ramię zmarłego cesarzowi. Otton podzielił ramię: część jest w Akwizgranie do dzisiaj, część w Rzymie. Resztę ciała wywiózł podczas rabunkowego najazdu na Polskę czeski książę Brzetysław. Relikwia znajduje się dziś w katedrze św. Wita w Pradze. W Gnieźnie w relikwiarzu jest cząstka części rzymskiej, którą przed stu lat przekazał papież Pius XI.

Wróćmy do obrazu. Za plecami Bolesława, obok cesarza, stoi Bezprym, pierworodny, który w kolejce do tronu został pominięty na rzecz Mieszka II. Widzimy go, jako chłopca, z drugiej strony Ottona. Obok niego matka – Emnilda. Nad Mieszkiem stoi Światopełk I – książę kijowski i zięć Bolesława. Dostojników niemieckich, w tym kronikarza biskupa Thietmara, widzimy w lewym dolnym rogu szkicu.

Na chwilę porzućmy obraz, bo należy wyjaśnić, dlaczego Jan Matejko zatytułował swoją pracę „Koronacja pierwszego króla. R.P. 1001”. Treść nie budzi wątpliwości, bo w końcu koronację widzimy. Ale dlaczego rok pański 1001? Tego nie wiemy. Koncepcja, że Matejko specjalnie datował koronację na 1001 r., bo w ten sposób chciał zaznaczyć połączenie zjazdu w Gnieźnie z 1000 roku z koronacją z 1025 roku, nie przemawia, przynajmniej do mnie. Bo dlaczego 1001 a nie „krakowskim targiem” 1012,5? Bardziej przemawia tłumaczenie, że Matejko pomylił się albo został wprowadzony w błąd przez nieprecyzyjne źródła, na których opierał się, przygotowując szkic obrazu. Jedno nie budzi wątpliwości: połączył świecką ceremonię, podczas której cesarz włożył na głowę Bolesława cesarski diadem, z religijną uroczystością w kościele, podczas której arcybiskup Hipolit koronował Bolesława. Pół roku później koronował jego syna Mieszka II.

Wróćmy do obrazu, do postaci głównego bohatera. Przyjrzyjmy się jego twarzy, blisko osadzonym oczom, jakby zezował, by dojrzeć, co mu zakładają na głowę. Rok 1000 to uznanie państwa polskiego na arenie międzynarodowej, 1025 rok – to początek polskiego monarchizmu. Ale, jak się patrzy na tę twarz, te oczka, to nie dziwi, że nie mogło się to do końca udać.

Ja wiem, że to tylko szkic.

                                                                                                                                                                  obejrzał: Salina

Literatura:

Sztuka polska, t. VI, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2021

Andrzej Nowak, Dzieje Polski do 1202. Skąd nasz ród, t. 1, Biały Kruk, Kraków 2014

Obrazy użyte:

Jan Matejko,  Koronacja pierwszego króla. R.P. 1001, 1889, olej na desce, 71 x 105, Zamek Królewski w Warszawie

Wystąpili:

Jan Matejko (ur. 1838 w Krakowie, zm. 1893 tamże), polski malarz, twórca obrazów historycznych i portretów.