Lechoń, a problem lewej ręki

Obok Lechonia na stoliku stoi dzbanek z herbatą, a na talerzyku leży kilka jabłek. Poeta nie tylko nie jest więc goły, ale nie jest też głodny i spragniony. Taką mają wartość polskie przysłowia.

Oglądamy wersję trzecią portretu. Pierwsza jest z dzbankiem i kartami, drugiej nie znamy, wiemy tylko z korespondencji, że istniała, trzecia – nasza – jest z jabłkami, na czwartej są śliwki, a na piątej – szklana patera. Ocalały wersje pierwsza i trzecia, pozostałe są zaginione. Dlaczego Kramsztyk namalował ich tyle? Przyczyna prozaiczna – na zamówienie. Jeden z recenzentów obrazu, pisarz Ferdynand Goetel, napisał, że nie jest to arcydzieło, ale kto raz ujrzał portret, nie zapomni go nigdy.

To przeobrażanie, ta magia, która według słów Iwaszkiewicza zmieniała Lechonia, jego wizerunek i odbiór, gdy recytował wiersze, skłoniła Romana Kramsztyka do namalowania portretu poety. Polskiego poety współczesnego. Nie romantycznego, cierpiącego za miliony, nie strażnika narodowej pamięci, nie sumienie narodu. Poety, który widzi, że:

„Na tysięczne się wiorsty rozsiadła nam Polska

Papuga wszystkich ludów – w cierniowej koronie.”

I który nie waha się zawołać:

„A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę, zobaczę.”

Zrobił to, i spróbował uchwycić zachodzącą zmianę. W końcu poetom i malarzom wszystko wolno, a gdy maluje się poetę, obowiązuje „licentia poetica” czyli absolutne prawo do odstąpienia od logiki i realiów. Czy mu się to udało? Iwaszkiewicz twierdzi, że nie, gdyż malarz dał Lechoniowi książkę, a przecież obdarzony fenomenalną pamięcią poeta nigdy nie czytał wierszy, zawsze je deklamował z głowy.  Kramsztyk jednak nie miał wyjścia: gdyby nie książka, kto domyśliłby się, że poeta recytuje? Ale czy mu się udało? Ja uważam, że tak.

Na obrazie najważniejszy jest poeta. Domyślamy się, gdzie odbywa się recytacja. Najpewniej w kawiarni artystycznej „Pod Pikadorem”, gdzie wraz z Julianem Tuwimem, Antonim Słonimskim, Jarosławem Iwaszkiewiczem Lechoń prezentował swoje wiersze. Kawiarnia mieściła się przy ul. Nowy Świat w Warszawie (jest pamiątkowa tablica). Poeta siedzi wyprostowany, jakby recytacja unosiła go, ręką podkreśla wagę wypowiadanych słów. Mową ciała zmusza do zwrócenia na siebie uwagi, a my nie tylko to robimy, ale wręcz wiemy, co poeta mówi. Jan Lechoń debiutował tomikiem „Karmazynowy poemat” w 1920 roku, w którym znalazły się wiersze napisane w latach 1916 – 18. Z niego są cytaty. Obraz został namalowany w 1919 roku, można więc śmiało przyjąć, że poeta recytuje własne wiersze, które później znalazły się w tym tomiku. Potwierdza to napis na stronie tytułowej trzymanego tomiku: „Lechonius”. A deklamuje zgodnie z programowym założeniem poetyckiej grupy „Skamander”, którą współtworzył, a która na poetę nakładała obowiązek recytacji przed publicznością, jako „społeczną powinność poety”. 

I tu dochodzimy do ręki – lewej dłoni.  Dlaczego jest ona tak ważna? Pomoże nam zestawienie:

Widzimy jakby lustrzane odbicie dłoni, układ palców jest praktycznie identyczny: kciuk wyprostowany, palce mały i serdeczny zgięte, a wskazujący i środkowy lekko skrzyżowane. To podobieństwo nie może być przypadkowe.