Dwa światy
7 września, 2025
Wierzba, a sprawa polska
Eugen Jettel, Łąka z wierzbami w pobliżu Staatz, ok. 1896, pastel na papierze, Palais Dorotheum, Wiedeń, Austria
Oglądanie będzie krótkie, bo obraz jest niepozorny. Niepozorny, a sprawa poważna.
Lato dorżnęło wiosnę, a chciałoby się, by została z nami o wiele dłużej: świeża, jasnozielona, pachnąca kwiatami, kolorowa i pełna śpiewu oszalałych z miłości ptaków.
To już jest trzeci obraz związany z wiosną, poprzednie zostały obejrzane w tekstach „Wiosna, ach to ty” i „Kula art deco”.
Kiedy zobaczyłem ten obraz i zdałem sobie sprawę, że autorem nie jest Polak, a Austriak, poczułem się okradziony. Jak to? To już wierzby rosochate z dziuplami w spróchniałych pniach nie są nasze, swojskie, polskie? Fryderyk Chopin, widząc tę uzurpację, aż przewraca się w ziemi cmentarza Pere-Lachaise. Przewraca się, chociaż nie cały, bo przecież jego serce jest wmurowane w filar kościoła Św. Krzyża w Warszawie. Znajduje się tam zamknięte w słoju, zanurzone w solidnej porcji koniaku.
Wierzby w Polsce malowali: Józef Chełmoński, Leon Wyczółkowski, Stanisław Masłowski, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Ferdynand Ruszczyc, Józef Rapacki, Józef Pankiewicz, Aleksander Gierymski, Tadeusz Makowski, Konrad Krzyżanowski i wielu, wielu innych. Najwspanialszą jednak wierzbę stworzył Wacław Szymanowski – twórca jednego z najwybitniejszych polskich pomników. Fryderyk Chopin siedzi pod drzewem, które pochyla się nad nim jak muza. Kompozytor nadstawia ucha, słucha jej szumu, i bezwiednie palcami prawej dłoni próbuje wygrać na niewidocznym fortepianie zasłyszaną melodię. I tę, tak arcypolską wierzbę próbował uprowadzić nam Austriak? Będzie miał się z pyszna, gdy spotka go Rokita. Generalnie diabeł jest narodowości niemieckiej – wiemy o tym z wiersza Adama Mickiewicza „Pani Twardowska”. Ale nie Rokita – ten jest polskim diabłem, zamieszkującym wypróchniałe wierzbowe pnie. Słynie z ogromnej siły i plugawego języka, który nawet na diabelskie standardy jest wulgarny. Oddajemy pana w dobre ręce, panie Jettel.
Na obu zielonych zboczach jaru stoją stare wierzby, pokrzywione, ze spękaną korą, częściowo wypróchniałe. Przypominają stare wiejskie kobiety, które w zarzuconych, burych chustach idą o świcie do kościoła. To ariergarda wiosny. Wydają się iść, odchodzą powoli, ale nieuchronnie; jeszcze jasnozielone, świeże, pełne nadziei. Zaraz nadejdzie brutalne lato: męczące upałem, potliwe, zmuszające do sjesty, bez której nie da się żyć. Zielone stoki staną się pożółkłe lub brunatne, bo palące słońce obnaży z porastającej teraz trawy ziemię. Kaczki, które zastanawiają się, dlaczego w strumieniu jest tak mało wody, popadną w depresję, gdyż zniknie ona całkowicie. To dobre dla kaczek. Podobno kaczka w depresji ma bardziej kruche mięso.
Gdyby wierzby miały gładkie, proste pnie, jar wyglądałby jak rajska dolina. Cudownie zielona, pełna dostojnego spokoju i ciszy. Monumentalna. Nie ma wiatru, nie ma cieni od palącego słońca, jest doskonała czystość. Wierzby jednak mają pnie pokryte śladami bujnej przeszłości: reumatycznie pokręcone, spękane, obdarte z kory, wypróchniałe. Są w stanie częściowego rozkładu, przeżarte chorobami, grzybami, pełne drewnojadów. Tylko świeże pióropusze dowodzą, że kurczowo trzymają się życia, trwają niezmiennie w pejzażu, zdają się być wieczne.
Pióropusze to jest jakby pokolenie „Z”, najmłodsze, wchodzące w życie, jest w nim nadzieja na rozsądną przyszłość. Pnie to natomiast ci wszyscy „krzyżacy”, te „husarie”, „biało-czerwone”, „cudy nad Wisłą”, i „Polacy nic się nie stało”. Jeśli tak na to spojrzymy, to źle to widzę, i chyba „no future”!
obejrzał: Salina
Literatura:
Paweł Zych, Witold Vargas, Bestiariusz słowiański, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2012
Obrazy użyte:
Eugen Jettel, Łąka z wierzbami w pobliżu Staatz, ok. 1896, pastel na papierze, 41 x 48, Palais Dorotheum, Wiedeń
Wacław Szymanowski, Pomnik Fryderyka Chopina wzniesiony w 1926 r., wysadzony w powietrze w 1940 r, replika wróciła na miejsce w 1958 r.
Wystąpili:
Eugen Jettel (1845 – 1901)
malarz austriacki, twórca pejzaży, współzałożyciel Secesji Wiedeńskiej.
Wacław Szymanowski (1859 – 1930) polski rzeźbiarz i malarz, twórca pomnika Fryderyka Chopina w Łazienkach Królewskich w Warszawie.
Paw, kogut, król
7 sierpnia, 2025
Mroczna Zuzia
17 lipca, 2025
Wierzba, a sprawa polska
29 czerwca, 2025
2 Responses
Gratulacje za spostrzegawczość, grę skojarzeń i malarskie opisy. Podejrzewam, że przeszedłbym obok tego obrazu obojętnie, do mnie przemawiają obrazy z ludźmi. I najlepiej duże.
Zerknąłem na inne obrazy Jettela. Mogą one potęgować odczucie kradzieży – te chałupy, łaciate, chude krowy i rozlewiska na łąkach. Wypisz, wymaluj, uroki wsi spokojnej, wsi wesołej. Tylko łowickich pasiaków brak. Krajanie Jettela postarali się z czasem o inne.
A polskie wierzby są naszym narodowym symbolem rajskiego drzewa niespełnionych marzeń. W Polsce wszyscy wszystkim obiecują gruszki na wierzbie. Okazuje się to austriackim gadaniem od Boomer do Z.
Ale mi Pan zaimponował skojarzeniem z pasiakami: bardzo odległe, a jednocześnie celne. Szacunek!